Informatie kinderopvang en basisscholen
Nu ook beschikbaar in PDF-versie:
1. Introductie
Naar aanleiding van diverse aanvragen van scholen en bedrijven om meer informatie te verkrijgen willen wij uw organisatie, attent maken op de veiligheidsvraagstukken die, vooral voor jonge kinderen, belangrijk zijn.
Uit de vele reacties die we krijgen blijkt dat bij vele organisaties deze informatie niet of nauwelijks bekend was. De meesten vinden deze informatie zo belangrijk dat zij er grote waarde aan hechten dat deze informatie zo breed mogelijk wordt gedeeld.
Hierom zijn wij zo vrij geweest om u hier actief over te gaan informeren.
(Deze informatie is relevant voor afdelingen: KAM, P&O, ICT, Directie)
In dit document willen wij onder andere toelichting geven over de vele adviezen die worden gegeven van bijvoorbeeld:
* Vele honderden (internationale) onderzoekers en experts
* Vele internationale overheden als bijvoorbeeld Frankrijk, Belgie, Griekenland, Israel...
* Vele honderden leraren-/ kinderartsen organisaties wereldwijd
Die allen het advies geven voor:
..."het drastisch inperken van het gebruik van draadloze apparatuur als: tablets, laptops, Wi-Fi en smartphones."
Zie geven hierbij aan dat:
"..vooral kinderen extra kwetsbaar zijn voor de mogelijke schadelijke gezondheidseffecten die veroorzaakt kunnen worden door de radiofrequente velden die deze toestellen kunnen uitzenden."
Deze adviezen komen voort uit het groeiend aantal wetenschappelijk onderzoeken die gezondheidseffecten opmerken. Een belangrijke analyse van deze onderzoeken is in 2011 gedaan door het IARC (International Agency for Research on Cancer)
Het IARC kwalificeert de "Radiofrequente Velden" afkomstig van deze draadloze apparatuur als: Mogelijk kankerverwekkend
Om een overzicht te krijgen van de problematiek rondom dit onderwerp bespreken we hier enkele belangrijke statements, onderzoeken en ontwikkelingen. Hierbij worden doorverwijzingen gegeven naar websites met uitgebreidere informatie.
2. IARC
Het IARC, welke een onderdeel is van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO, is een commissie van 31 experts die stoffen/ middelen beoordelen op kankerverwekkende eigenschappen.
Na bestudering van de toen beschikbare wetenschappelijke onderzoeken, is vooral de mogelijke relatie tussen langdurig mobiel bellen ( >30min. per dag) en het ontstaan van hersentumoren (glioma) belangrijk geweest tot het komen tot de kwalificatie dat:
Radiofrequente Velden (RF-velden) afkomstig van mobiele telefoons, worden gekwalificeerd als: 2B- Mogelijk kankerverwekkend
Aangegeven wordt dat deze kwalificatie ook geldt voor alle andere apparaten die met gelijksoortige RF-velden werken zoals: tablets, laptops, Wi-Fi routers, DECT- telefoons..enz
Meer over deze kwalificatie zie: link(1)
National Toxicology Program (NTP)
Van het jaar 2011 tot heden zijn er tientallen wetenschappelijke onderzoeken uitgekomen die deze relatie tussen digitale draadloze apparatuur en het ontstaan van tumoren bekrachtigen.
- Zoals het Franse CERENAT onderzoek gepubliceerd in 2014.
In dit onderzoek wordt geconstateerd dat bij mobiele telefoon gebruikers die langer dan 30 minuten per dag bellen een significante verhoging te zien is in het onstaan van de hersentumoren Glioma en Meningiomas.: link (2)
- Begin 2018 worden de complete onderzoeksresultaten verwacht van het 25 miljoen dollar kostende NTP-onderzoek welke is aangevraagd door de overheid van de Verenigde Staten.
Voorpublicaties van deelonderzoeken laten zien dat er bij proefdieren een verhoogde kans is op glioma bij blootstelling aan GSM-velden.
Bij het bepalen van de IARC kwalificatie zijn de resultaten van epidemiologische onderzoeken (bij mensen) bepalend geweest voor het geven van de kwalificatie 2B- Mogelijk kankerverwekkend. Proefdieronderzoeken waren op dat moment niet voldoende beschikbaar om een zwaardere kwalificatie te geven.
De resultaten van het NTP-onderzoek, welke zeer uitgebreid en van een hoog niveau is, kan dus de basis gaan leggen voor een zwaardere kwalificatie van RF-velden.
De eerste publicatie van de vooronderzoeken van dit NTP-onderzoek worden volgens de Amerikaanse Consumentenbond: 'baanbrekend' genoemd en roept mensen op simpel te maken voorzorgsmaatregelen te nemen.
ConsumerReport NTP-research "groundbreaking": link(3a)
Meer informatie over dit NTP-onderzoek in bijlage A en via link(3b)
Verzwaring kwalificatie
Met de onderzoeken gedaan na 2011 en met de eerste voorpublicaties van het NTP-onderzoek pleitten dan nu ook diverse experts voor een verzwaring van deze kwalificatie naar 2A-waarschijnlijk kankerverwekkend of zelfs naar 1- kankerverwekkend.
(Pagina 8-9) link(4)
3. EMF-scientists
In 2015 hebben zo'n 235 wetenschappelijk onderzoekers (die gezamenlijk zo'n 2000 onderzoeken hebben gepubliceerd over RF-velden) een appèl gedaan om gebruik van draadloze apparatuur drastisch in te perken:
|
|
Oproep gedaan door Emfscientists: link (5)
Wetenschappers die dit appel hebben ondertekend: link(6)
Quotes van wetenschappers: link (7)
|
Effecten die door deze wettenschappelijk onderzoekers worden gezien zijn: -- verhoogde risico op Kanker, |
Door middel van dit appèl roepen deze wetenschappers de Verenigde Naties en alle betrokken instanties op voor het adequaat analyseren van alle uitgekomen wetenschappelijke onderzoeken. En van hieruit strengere veiligheidsnormen te gaan hanteren.
Zo ook om maatregelen te nemen om de blootstelling van de bevolking aan deze RF-velden drastisch te verminderen. Vooral geldend voor kinderen en zwangere vrouwen.
Zo zijn er in de afgelopen 10-15 jaar honderden soortgelijke oproepen gedaan door artsen en wetenschappers: link(8)
4. Opkomst van draadloze apparatuur
Begin jaren 2000 is er een grote opmars gekomen van het gebruik van digitale draadloze apparaten als de mobiele telefoons en nu smartphones. Enkele jaren later is het gebruik van digitale draadloze netwerken Wi-Fi en gebruik van Wi-Fi laptops en tablets grootschalig uitgebreid. Wetenschappelijk onderzoek naar de uitwerking van de communicatie signalen van deze draadloze apparaten op het menselijk lichaam zijn, vóór de introductie van deze apparatuur, echter niet of nauwelijks gedaan.
Deze apparaten dienen te voldoen aan veiligheidsnormen die volgens vele wetenschappers gedateerd en achterhaald zijn. Deze veiligheidsnormen bieden volgens hen geen voldoende bescherming. Vooral kinderen blijken extra kwetsbaar.
(Meer over de kritieken op de ICNIRP- veiligheidsnorm in de bijlage B )
Onze voorlichting richt zich dan ook vooral op organisaties die een belangrijke rol spelen in het leven van jonge kinderen. We bespreken dan ook vooral de adviezen die voor deze doelgroep gelden.
5. Maatregelen en adviezen gedaan door buitenlandse overheden
Hier volgt een kort overzicht van buitenlandse overheden die wettelijke maatregelen en adviezen hebben gegeven om blootstelling aan deze RF-velden drastisch te verlagen. Vooral is deze erop gericht om kinderen hiervoor te beschermen.
Frankrijk:
Op 29 januari 2015 heeft het Franse National Assembly een wet aangenomen om de blootstelling aan draadloze Radiofrequente Velden te verminderen.
- Wi-Fi verbod in kleuterscholen: WiFi en draadloze apparaten worden verboden in ruimtes bestemd voor kinderen onder de 3 jaar.
-WiFi moet worden geminimaliseerd in scholen: In scholen voor kinderen tot 11 jaar moeten WiFi routers worden uitgeschakeld als deze niet worden gebruikt.
(Fysiek uitzetten is nodig omdat routers constant 24/7 signalen uitzenden, ook als er geen concrete dataverbindingen zijn gemaakt.)
België:
In 2013 heeft de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid(..) een gebruiks- en reclameverbod ingevoerd voor jonge kinderen.
- Mobiele telefoons ontworpen voor kinderen onder 7 jaar worden verboden voor verkoop.
- Totale reclameban voor mobiele telefoons bestemd voor kinderen
- Waarschuwingslabel op mobiele telefoons met de tekst: "Denk om uw gezondheid. Gebruik de mobiele telefoon zo weinig als mogelijk. Als je gaat bellen gebruik een oortje en kies een toestel met een lage SAR-waarde."
Zie ook de informatiefolder via: link(9)
Griekenland / Cyprus:
Diverse Cypriotische overheidsinstanties geven uitgebreide voorlichting door middel van brochures en voorlichtingsvideos.
Het gebruik van Wi-Fi apparatuur in basisscholen wordt dringend afgeraden.
Een van deze voorlichtings video is gericht op schoolleiding en ouders:
Video: Advice of The Cyprus National Committee on Environment and Children's Health:
https://www.youtube.com/watch?time_continue=2&v=H43IKNjTvRM
De uitgebrachte informatiefolder gericht op ouders en zwangere vrouwen is te vinden via: link(10)
Europa: European Environment Agency
In het rapport "Late lessons from early warnings" gepubliceerd in 2013 wordt aangegeven dat:
The evidence is now strong enough, using the precautionary principle, to justify the following steps:
1. For governments, the mobile phone industry, and the public to take all reasonable measures to reduce exposures to EMF, especially to radio frequencies from mobile phones, and particularly the exposures to children and young adults who seem to be most at risk from head tumours.”
Dit EEA rapport is te vinden via: link (11)
Overzicht van de vele adviezen en maatregelen van buitenlandse overheden: link(12)
6. Overwegingen van overheden
Bijna alle wetenschappelijke onderzoeken zijn dus na de introductie van al deze draadloze apparatuur gedaan. Zo is er nu, voor nationale overheden, een situatie ontstaan waar een afweging moet worden gemaakt of de hoeveelheid en sterkte van aanwijzingen dat (mogelijke) gezondheidseffecten kunnen ontstaan voldoende is voor het wel of niet geven van preventieve adviezen.
Overheden willen niet de burgers onnodig ongerust maken. Echter hebben burgers er ook recht op dat zij geinformeerd worden als er concrete aanwijzingen van gezondheidseffecten zijn.
Vele overheden hebben dus de keus gemaakt wel actief maatregelen te nemen en adviezen te geven.
Actief / passief informeren
Waar tientallen landen hierin dus een actieve houding aannemen zijn er ook diverse landen die een meer afwachtende houding aannemen. Dit vertaalt zich vaak in het passief geven van adviezen. Deze adviezen worden vaak, niet erg zichtbaar, op weinig bezochte overheidswebsites geplaatst.
Zo ook is dit het geval in Nederland.
Op de website van het Kennisplatform EMV (een samenwerking van diverse (overheids-)organisaties) worden de volgende tips gegeven om: "als men zich ongerust maakt", je de volgende maatregelen kan nemen:
- maak met het bellen gebruik van de speakerfunctie of een oortje
- maak in plaats van bellen gebruik van tekstberichten
- gebruik bekabelde verbindingen in plaats van draadloze verbindingen (WiFi)
- gebruik DECT-telefoons met een Eco Mode Plus instelling
Verderop in deze brief meer over het Kennisplatform.
De genoemde adviezen zijn te vinden via: link(13)
7. Overzicht van onderzoeken
Op het gebied van onderzoek naar de effecten van RF-velden zijn zo'n 35.000 publicaties te vinden. Uit een overzichtsstudie van professor Henry Lai (bioengineer van de University of Washington) laat hier ongeveer:70% van de onafhankelijk gefinancierde onderzoeken biologische effecten zien.
Dit vaak binnen de nu geldende veiligheidsnormen.
Overzicht van vele duizenden studies zijn onder andere te vinden op:
- 700 studies die gezondheidseffecten aantonen van RF-velden:
http://www.mainecoalitiontostopsmartmeters.org/wp-content/uploads/2016/02/Cell-Phone-Studies-Final.pdf
- Engelstalige website met een groot gedeelte van alle onderzoeken naar EMV
(Met tevens een vermelding of desbetreffende onderzoek wel (=P) of geen (=N) biologische effecten heeft gevonden)
http://www.powerwatch.org.uk/science/studies.asp
- Meer dan 5000 onderzoeken naar de effecten van EMV welke biologische effecten aantonen
http://www.justproveit.net/studies
- Nederlandstalige website met opsomming van 1000+ negatieve onderzoeken
http://www.stopumts.nl/doc.php/Onderzoeken
- Engelstalige website met onderzoeken (tot 2011) ingedeeld per categorie
http://www.electricwords.emfacts.com
- Website waar het grootste gedeelte van onderzoeken naar EMV gepubliceerd wordt
http://www.emf-portal.de/_index.php?l=e
- 1800+ studies onderzocht in Bioinitiative Report 2012
http://www.bioinitiative.org/table-of-contents/
Onderzoeken Wi-Fi
Bij onderzoeken naar Wi-Fi signalen worden effecten gezien in tientallen biologische processen.
Waaronder diverse effecten in de hersenen:
- 136 onderzoeken naar de gezondheidseffecten van Wi-Fi
https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=forums&srcid=MDgxODkwOTk5NjU5OTU4ODQwNTYBMDQyNDIxNzM0NTI2OTM0MTUxNjgBZHhaazZ0LUFCQUFKATAuMQEBdjI
Geconstateerde effecten op brein en neuronen:
- DNA breuken
- significante schade in het brein
- ontstaan van schadelijke vrije radicalen
- oxidative stress- stress respons in hippocampus
- toename doorgang bloed-brein barriere (barriere die brein voor schadelijke stoffen beschermd)
8. Onderwijs
Veel adviezen tot vermindering van het gebruik van RF-velden producerende apparatuur zijn met name gericht op kinderen.
Hiervoor worden diverse redenen aangegeven:
|
- de schedel van kinderen is dunner en RF-velden dringen dieper door in de hersenen. - Het lichaam van kinderen bestaat uit verhoudinsgewijs meer water dan volwassenen, hierdoor is er een grotere absorptie van RF-velden. - kinderen zijn nog volop in ontwikkeling. Biologische beschadigingen kunnen op latere leeftijd verveelvoudigd zijn. (bijv. DNA-schade, celschade) - Het immuunsysteem van kinderen is nog niet volledig ontwikkeld - Grotere potentiele schade doordat er nu voor kinderen een levenslange blootstelling is |
De uitgebreide toepassing van draadloze apparatuur in scholen is voor veel organisaties en experts dan ook een zeer slechte ontwikkeling. Door de hoge intensiteit aan apparaten en het langdurig verblijf in onderwijs- kinderopvang instellingen maakt dat kinderen, bijna dagelijks, blootgesteld worden aan hoge waarden van RF-velden.
Mede hierom zijn er, naast tientallen nationale overheden, vele honderden leraren-/onderwijsorganisaties die het gebruik van draadloze apparaten (met name Wi-Fi installaties ) in onderwijsinstellingen met klem afraden.
Adviezen van onderwijs (gerelateerde) organisaties:
2014 New York State Teachers Union NYSUT: (A federation of more than 1,200 local unions.)
"We have enough evidence to justify taking action and we are not willing to wait until our members, their children and the students suffer health consequences from not doing anything,"
-Paul Pecorale, Vice President of the New York State United Teachers Union.
2012 The Ontario English Catholic Teachers Association (45,000 Ontario teachers)
● The Teacher Association recommends a wired infrastructure as WIFI “may present a potential Health and Safety risk or hazard in the workplace...The safety of this technology has not thoroughly been researched and therefore the precautionary principle and prudent avoidance of exposure should be practiced.”
● “ Controls for WiFi would best be guided by the ALARA principle (As Low As Reasonably Achievable), as well as by applying the concept
Overzicht van adviezen door vele onderwijs gerelateerde organisaties zie:link(14)
9. Rol Nederlandse overheid
Voor de veiligheid van RF-velden laat de Nederlandse overheid zich adviseren door de Nederlandse Gezondheidsraad. De Gezondheidsraad adviseerd om de veiligheidslimieten te hanteren welke worden voorgeschreven door de instantie ICNIRP.
Deze ICNIRP normen dateren uit de vorige eeuw waar deze vooral werden toegepast bij bijvoorbeeld radarinstallaties. Deze normen zijn bij de introductie van de mobiele telefonie ongewijzigd gebleven. Er is uit de wetenschappelijk hoek veel kritiek op deze limieten en de instantie ICNIRP zelf. Deze limieten zijn gebaseerd op, het enkel en alleen ontstaan van, opwarmende (thermische) effecten bij blootstelling aan stralingsbronnen.
Uit de vele duizenden onderzoeken blijkt dat bij blootstelling die binnen deze limieten vallen zich vele athermisch (biologische) effecten zich voordoen. Deze biologische effecten zijn niet onderzocht en dus niet meegenomen in de bepaling van de ICNIRP- normen.
Vele wetenschappers vinden dat er ondertussen meer dan voldoende bewijs is dat deze biologische effecten kunnen ontstaan. Zij vinden dan ook dat deze ICNIRP-normen ontoereikend zijn om voldoende bescherming te bieden.
Kennisplatform EMV
Voor het toenemend aantal vraagstukken, het vergaren van kennis en advies, en de communicatie rondom EMV heeft de Nederlandse rijksoverheid het Kennisplatform EMV opgericht.
Dit Kennisplatform is een overlegorgaan tussen verschillende (overheids-) instanties zoals: RIVM, TNO, KEMA, de GGD'en, het Agentschap Telecom en Zon Mw om samen wetenschap te duiden voor burgers en werknemers.
Ook werd er overleg gepleegd met maatschappelijke organisaties en criticasters van het beleid waaronder de zogeheten Klankbordgroep. (Anno 2016 zijn bijna alle leden van deze Klankbordgroep uitgestapt uit deze overleggen, omdat zij zich niet voldoende gehoord voelden.)
Over het algemeen richten de discussies in dit Platform zich vooral op de mogelijke link tussen mobiel bellen en het ontstaan van (hersen)tumoren. De status op dit moment van de zienswijze hierin is te destilleren uit een interview gepubliceerd in de Graadmeter van 2 juni 2016 waar door leden van het Kennisplatform wordt ingegaan op het standpunt hierin van de Gezondheidsraad gecommuniceerd in 2013:
 " op dit moment is er geen verband aangetoond tussen langdurig en frequent gebruik van een mobiele telefoon en een verhoogd risico op tumoren in de hersenen of het hoofd-hals gebied. Uitsluiten kan de commissie zo'n verband echter niet." |
In reactie op dit standpunt van de Gezondheidsraad worden door leden van het Kennisplatform de volgende toelichtingen gegeven:
Mathieu Pruppers, van het platform Elektromagnetische velden en gezondheid, nam als waarnemer deel aan de vergaderingen van de commissie en onderkent dat de boodschap van de Gezondheidsraad lastig is: 'eigenlijk weten we het niet precies'.
Gerard van Rhoon, voorzitter van de commissie , stelt dat het nog lang kan duren voordat er meer zekerheid is over een mogelijke relatie tussen mobiel bellen en kanker, omdat het ontstaan van kanker soms vele jaren in beslag neemt. De commissie pleit er daarom voor om blootstelling aan radiofrequente elektromagnetische velden zo laag 'als redelijkerwijs mogelijk is' te houden.
ALARA - principe (As Low as Reasonably Achievable)
Dit advies van het zo laag als redelijkerwijs mogelijk is te houden van blootstelling is eerder al door het Ministerie van Infrastructuur en Milieu gegeven.
In reactie van staatsecretaris Mansveld op het rapport Advies Gezondheidsraad over mobiele telefoons en kanker van 19-08-2013 wordt aangegeven dat:
"De suggestie van de Gezondheidsraad om blootstelling aan elektromagnetische velden zo laag als redelijkerwijs mogelijk te houden interpreteer ik in dit verband daarom als een appèl op de eigen verantwoordelijkheid van burgers en bedrijven om daar waar het redelijkerwijs mogelijk is bij te dragen aan het beperken van de blootstelling aan elektromagnetische velden van mobiele telefoons." |
Voor deze reactie van het Ministerie van I&M zie: link(15)
Het betreffende advies van de Gezondheidsraad zie: link(16)
Bespreking van dit advies zie: link(17)
Kennisbericht
In het Kennisplatform is ook uitgebreid gesproken over de erkenning van personen die gezondheidsklachten ondervinden van blootststelling aan EMV apparatuur. Dit heeft onder andere geleid tot het uitbrengen van enkele Kennisberichten.
-- In het Kennisbericht elektrogevoeligheid wordt aangegeven hoe de gezondheidszorg moet omgaan met personen die gezondheidsklachten ervaren van EMV. Gezondheidsklachten die reëel zijn en zeer serieus moeten worden genomen. link (18)
-- Er wordt ook aandacht besteed aan het hanteren van een juiste gebruiksafstand van de mobiele telefoon om de blootstelling boven de huidige normen de voorkomen. link(19)
-- Tevens wordt aandacht besteed aan het omgaan met EMV met tips om blootstellingsniveaus te verlagen. link(20)
10. Verantwoordelijkheid
Wie is in het Nederlandse onderwijssysteem verantwoordelijk voor de veiligheid van apparatuur als Wi-Fi, smartphones. tablets enz.?
Navraag bij diverse instanties heeft geleid tot de volgende standpunten:
Reactie van de Nederlandse overheid: (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap)
"De verantwoording van het gebruik van mobiele telefoons en Wi-Fi apparatuur in het onderwijs ligt ten eerste bij de scholen zelf. Hiernaast houdt het RIVM zich bezig met onderzoek naar de veiligheid van deze apparatuur".
RIVM: (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu)
"De verantwoordelijkheid hiervan ligt bij scholen zelf. De fabrikanten zijn verantwoordelijk voor de veiligheid van haar eigen producten.
De Fabrikanten:
Wij houden ons voor de veiligheid aan de, door de nationale overheden, opgestelde veiligheidsnormen. Diverse telecombedrijven hebben aangegeven geen zelfstandig research te doen naar de gezondheidseffecten van hun eigen producten. Zoals bijvoorbeeld KPN. Zie link(21)
Bij deze fabrikanten is echter opmerkelijk dat er op diverse wijzen naar buiten gecommuniceerd wordt dat er door het gebruik van hun eigen producten gezondheidsrisico's kunnen ontstaan.
|
|
1* Investeerders worden erop gewezen dat er een risico is dat hun producten in verband worden gebracht met schadelijke gezondheidseffecten.
(Bij onderzoek door de Franse ANSES in 2017 werd gemeten dat 90% van de mobiele telefoons de stralingswaarde boven de veiligheidsnorm uitkomen indien de telefoon tegen het hoofd en lichaam wordt gehouden. (in plaats van de geadviseerde 15-25mm gebruikersafstand) link(24) 3* In de handleiding van Wi-Fi apparatuur worden waarschuwingen gegeven om deze apparatuur niet in de directe omgeving van kinderkamers en verblijfruimtes neer te zetten. link(25) 4* In patentaanvragen, bijvoorbeeld in 2004 gedaan door Swisscom om de techniek van stralingsarme draadloze netwerken te patenteren, wordt vermeld dat de RF-velden mogelijke schadelijke gezondheidseffecten kunnen hebben. Echter wordt deze techniek nu niet in de praktijk toegepast. link(26)
|
2* In de
Opvallend is ook dat onderzoek gedaan door het RIVM diverse gezondheidseffecten worden gezien bij flora en fauna:
Het RIVM heeft in 2013 een uitgebreid onderzoek gefinancierd over de effecten van EMV op de ecologie (flora en fauna). Hier zijn 113 onderzoeken bekeken die voldeden aan strenge onderzoeks-criteria.
Conclusie was dat ongeveer 2/3 van de onderzoeken significante negatieve effecten constateerde. 50% van de dierenstudies en 75% van de plantenstudies. Effecten die zich al bij zeer lage niveaus manifesteren. De grootste effecten zijn gevonden op de ontwikkeling en reproductie van vogels en insecten.
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0160412012002334
11. Aktiepunten scholen
Voor onderwijs- en kinderopvanginstellingen zelf ligt er dus een duidelijke verantwoordelijkheid om de veiligheid van leerlingen/kinderen te beschermen. De blootstelling van leerlingen aan deze RF-velden zijn vrijwel onontkoombaar. Echter zorgt de typische opzet en infrastructuur van deze draadloze apparaten in het onderwijs voor een verhoudingsgewijs zeer hoge en langdurige blootstelling.
In veel praktijkervaringen blijkt dat, bij verblijf in ruimtes met hoge RF-velden, (in de directe nabijheid van apparatuur als Wi-Fi- routers, tablets, laptops enz.) diverse personen gezondheidsklachten kunnen gaan ervaren. 
Korte termijn gezondheidseffecten die vaak worden ervaren zijn bijv:
- Hoofdpijn, Migraine
- Hartkloppingen
- Duizeligheid/ Misselijkheid
- Geheugen-/ Concentratieproblemen
- Extreme vermoeidheid
- Oog- en oorproblemen
- Slaapproblemen
Schattingen van hoeveel personen deze gezondheidsklachten ervaren zijn uitéenlopend. Enkele onderzoeken schatten dat ongeveer 3-5% van de mensen significante gezondheidsklachten ervaart nabij RF apparatuur. Echter laten andere schattingen ook zien dat dit percentage hoger kan zijn tot wel 20% of meer.
Het lastige is dat deze klachten een overlap lijken te hebben met gezondheidseffecten als: stress, burn-out, overspannenheid, onrust, ADHD.
Waar een klein deel een directe relatie ervaart tussen blootstelling aan apparatuur en klachten (vaak pas na jarenlang onderzoek) heeft het overgrote deel geen idee dat er uberhaupt een relatie kan zijn.
Onderzoeken bij proefpersonen naar het vinden van een link tussen blootstelling en het ontstaan van gezondheidsklachten worden echter nog nauwelijks gedaan en bieden geen duidelijk beeld. Dit mede doordat onderzoek op proefpersonen van meerdere kanten aan interpretatie onderhevig is.
Echter zijn de grote hoeveelheid aan onderzoeken die biologische verstoringen laten zien een duidelijke basis voor het ontstaan van deze klachten. Werkingsmechanismes van het ontstaan van deze klachten door biologische effecten worden, vooral de laatste jaren, langzaam maar zeker al meer duidelijk. Eén van de vooraanstaande onderzoekers hierin is onder andere dr. Martin Pall. link (27)
Belangrijk en typerend gegeven is dat in de meeste gevallen deze ervaren gezondheidsklachten vrijwel direct afnemen als men zich verder verwijderd van deze draadloze apparatuur. Ofwel: Stralingsbron weg = klacht weg.
12. Adviezen voor kinderdagverblijven
Wereldwijd zijn er duizenden initiatieven,oproepen,websites die de problematiek van draadloze apparaten bespreken. Velen richtten zich op de adviezen voor scholen en kinderopvang.
- Een voorlichtingsvideo die een goed overzicht geeft hierover is: Wi-Fi in schools - The Facts link (28)
- Een goed en duidelijk document is te lezen op Wifiinschools.com: link (29)
- En ook Wifiinschools.org.uk heeft een mooi document gepubliceerd: link (30)
Techniek Wi-Fi
Wi-Fi modems/acces-points zenden continu, een aantal keer per seconde, "baken-signalen". (Ook als er geen dataverkeer is)
Deze signalen alleen al kunnen een duidelijke biologisch verstorende uitwerking op het lichaam hebben.
(Om een indruk te krijgen van de signalen die worden uitgezonden, zie deze video die middels een acoustometer het geluid laat horen van Wi-Fi signalen: link (31)
Mede omdat in bedrijven vaak professionele, en krachtigere Wi-Fi routers worden toegepast is het gebruik van Wi-Fi netwerken in kinderdagverblijven en basisscholen dus sterk af te raden.
Uit de vele oproepen van wetenschappers, overheden, leraren-kinderartsen organisaties komen, in het kort, de volgende adviezen naar voren:
Tips en adviezen voor basisscholen en kinderopvang
- Maak zoveel mogelijk gebruik van bekabelde netwerken. (Vaak sneller en veiliger)
- Aanwezige laptops aansluiten op netwerkkabels en de Wi-Fi instellingen op laptop uitzetten.
- Geen Tablets / smartphones gebruiken in de directe nabijheid van kinderen
- Bij toch gebruik van tablets alle netwerkconnecties uitzetten en de tablet op vliegtuigmodus instellen.
- Hoe minder apparaten en hoe groter de afstand -> hoe minder de blootstelling
- Als men toch een Wi-Fi netwerk wil gebruiken dan bij voorkeur de router/acces point op zover mogelijke afstand houden (> 15 meter). Bijvoorbeeld in verkeersruimten of in kantoren personeel en dus niet bij kinderen.
- Bij Wi-Fi modem op voldoende afstand is er dus een lager (en minder onveilig) signaal waarbij eventueel nog wel tablets draadloos kunnen functioneren. Bij eventueel tijdelijk communiceren met tablets de netwerkconnectie weer uitschakelen.
- Maak zoveel mogelijk gebruik van vast aangesloten telefoontoestellen.
- Bij het gebruik van DECT-telefoons moet men zich realiseren dat deze toestellen een zelfde 24/7 baken signaal uitzenden net als bij de Wi-Fi modems.
Er zijn diverse DECT-telefoons op de markt waar deze continu signalen kunnen worden uitgeschakeld.
Deze telefoons hebben een "Eco Mode Plus" instelling. Deze moeten dan wel als zodanig geactiveerd worden. 
- Gebruik alleen een (ouderwetse) analoge babyfoon. Analoge sigalen zijn veel veiliger dan digitale (DECT) signalen.
- Nieuwe Babyfoons werken tegenwoordig ook vaak met DECT-signalen. Hier kunnen ook diverse modellen worden ingesteld op "Eco Mode Plus".
(DECT Babyfoons zonder deze instelling worden afgeraden net als babyfoons met een videoverbinding. Deze toestellen produceren een nog hogere stralingsblootstelling.)
-Diverse Babyfoons hebben een instelling waarbij de babyfoon alleen gaat zenden als het kindje geluid maakt. Stel deze optie als zodanig in.
- Zorg altijd dat babyfoons op voldoende afstand van de kinderen staan. (In ieder geval meer dan 2 meter)
Vooral voor de DECT-babyfoon is het zo ver als mogelijk weg zetten aan te raden.
13. Recht op informatie
Sammenvattend:
Er is een groeiend aantal wetenschappers en experts die waarschuwen voor het gebruik van draadloze apparatuur. De gehanteerde veiligheidsnormen vinden zij niet toereikend en achterhaald, blijkend uit vele duizenden onderzoeken die (biologische) gezondheidseffecten laten zien. Vele nationale overheden en organisaties vinden dit genoeg reden om (preventieve) adviezen te geven om blootstelling te verminderen.
Omdat blijkt dat kinderen en zwangere vrouwen kwetsbaarder zijn richten de adviezen zich vooral op deze groep. Voor de verantwoordelijkheid voor veiligheid blijken fabrikanten zich in te dekken, net als overheden die verantwoording bij de gebruiker zelf probeert te leggen.
We begrijpen dat al deze informatie u misschien verbaasd en ongerust heeft gemaakt. Maar wij vinden deze informatie belangrijk genoeg om het op deze manier met u te delen. Omdat wij, net als vele groepen wetenschappers, organisaties en nationale overheden, vinden dat iedereen recht heeft op juiste en zo compleet mogelijke informatie. Omdat u dan pas echt een goede en juiste veiligheidsafweging kan maken. Voor uzelf maar vooral voor al onze kinderen.
Door het geven van tips en adviezen hopen wij dat eventuele ontstane bezorgdheid kan worden weggenomen wetende dat deze maatregelen vrij makkelijk te realiseren zijn.
Voor het verder verkrijgen van verdere overzichtelijke en juiste informatie en de nieuwste ontwikkelingen verwijs ik u graag door naar de informatie van:
- de Environmental Health Trust: https://ehtrust.org/
Voor antwoorden op "veel gestelde vragen bij RF-velden" zie: link (32)
Voor vragen over gezondheidsklachten in relatie met RF-velden zie: www.stichtingehs.nl
Met vriendelijke groet,
Team Wirelessinfo
1http://www.iarc.fr/en/media-centre/pr/2011/pdfs/pr208_E.pdfhttp://phonehealth.org/cerenat-study
3a https://www.consumerreports.org/cell-phones/what-the-cell-phone-brain-cancer-study-means-for-you/
4 http://www.wifiinschools.com/uploads/3/4/3/4/34340185/lfc_presentation_final.pdf
5 https://www.emfscientist.org/
6 https://www.emfscientist.org/index.php/emf-scientist-appeal
7 https://www.emfscientist.org/index.php/science-policy/expert-emf-scientist-quotations
8 https://ehtrust.org/doctors-scientists-appeal-stricter-wireless-technology-regulation/
10 https://ehtrust.org/wp-content/uploads/Cyprus-Leaflet-EMF-and-Health-2017.pdf
11 https://www.eea.europa.eu/publications/late-lessons-2/late-lessons-chapters/late-lessons-ii-chapter-21
12 https://ehtrust.org/policy/international-policy-actions-on-wireless/
13 http://www.kennisplatform.nl/pdf/20140502%20Kennisbericht%20omgaan%20met%20EMV.pdf
14 https://ehtrust.org/teacher-unions-parent-teacher-organizations/
15 https://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/gauge/graadmeter_nr_2_juni_2016.pdf
18 http://www.kennisplatform.nl/pdf/Kennisbericht%20Elektrogevoeligheid%2020120419.pdf
19 http://www.kennisplatform.nl/onderwerpen/mobiele-telefoons/mobiele-telefoons-en-gebruiksafstand/
20 http://www.kennisplatform.nl/pdf/20140502%20Kennisbericht%20omgaan%20met%20EMV.pdf
21 http://www.wirelessinfo.nl/nieuws/eigen-nieuws/206-kpn-schuift-zijn-verantwoordelijkheid-af
23 https://ehtrust.org/key-issues/cell-phoneswireless/fine-print-warnings/
26 https://www.google.com/patents/WO2004075583A1?cl=en
27 https://articles.mercola.com/sites/articles/archive/2017/09/03/electromagnetic-fields-harmful-effects.aspx
28 https://www.youtube.com/watch?v=kmcAXZ-o1K4
29 http://www.wifiinschools.com/uploads/3/4/3/4/34340185/lfc_presentation_final.pdf
30 http://wifiinschools.org.uk/resources/safeschools2012.pdf
31 https://www.youtube.com/watch?v=snt2uaQd_Ps
32 https://ehtrust.org/take-action/educate-yourself/cell-phones-and-wireless-radiation-faqs/
Bijlage A
NTP-onderzoek: deelonderzoek ziet DNA-schade
Het National Toxicology Program (NTP) is een 25 miljoen dollar kostend onderzoek naar de effecten van EMV (afkomstig van draadloze communicatie apparatuur).
In een presentatie van een deel van dit onderzoek wordt aangegeven dat er een statistisch significante verhoging van DNA-schade wordt aangetoond bij ratten en muizen die worden blootgesteld aan GSM- of CDMA- straling.
Scientists from the National Toxicology Program presented their data on the genotoxicity of cell phone radiation in rats and mice at the annual meeting of the Environmental Mutagenesis and Genomics Society held in Raleigh, North Carolina from September 9-13, 2017.
Results -- DNA damage was significantly increased in:
- In the frontal cortex of male mice from CDMA and GSM cell phone radiation,
- In peripheral leukocytes of female mice from CDMA only, and
- In the hippocampus of male rats from CDMA only.
There were no significant increases in micronucleated red blood cells in rats or mice.
The authors concluded that, "exposure to RFR [radio frequency radiation] has the potential to induce measurable DNA damage under certain exposure conditions."
Zie o.a.
Na de eerder gepubliceerde deelonderzoeken van dit NTP-onderzoek werden effecten gevonden als:
- Increased incidences of glioma (a rare, aggressive and highly malignant brain cancer) as well as schwannoma (a rare tumor of the nerve sheath) of the heart were found in both sexes of rats, but reached statistical significance only in males.
- Increased incidences of rare, proliferative changes in glial cells of the brain and in Schwann cells (nerve sheath) in the heart of both sexes of rats, while not a single unexposed control animal developed these precancerous changes.
- Results from this study clearly show that biological impacts occur at non-thermal exposures like those that take place from cell phones today.
Het complete NTP-onderzoek wordt naar verwachting begin 2018 gepubliceerd.
Meer info over deze NTP-onderzoek
Bijlage B
Normen voor elektromagnetische velden van mobiele communicatie zijn in Nederland, gebaseerd op de adviezen van de instantie ICNIRP.
Deze ICNIRP normen werden vanaf de jaren 1940-1950 toegepast bij o.a. radarinstallaties en andere zendapparatuur, grotendeels voor militaire doeleinden. Hoewel er toen ook al twijfels waren aan de hoogte van deze normen zijn deze, tot de dag van vandaag, ongewijzigd gebleven.
Ook de basisopstelling van het meten van deze straling is ongewijzigd gebleven. Om te bepalen of de straling binnen de normen blijft wordt gemeten aan een met vloeistof gevuld model met de maatvoering van een volwassen marinier.
De voor de telecommunicatie gebruikte frequenties liggen vlakbij de radarfrequenties en worden ook wel microgolven genoemd ( zoals die gebruikt worden in een magnetron). Om de grenswaarden te bepalen gaat deze ICNIRP norm uit van een maximale opwarming van dit "volwassen mariniers"-model van maximaal 1 graad Celsius binnen 30 minuten. Als de opwarming onder deze grens blijft is het stralingsniveau veilig bevonden.
Dit betekent dat de ICNIRP-norm alleen uit gaat van een thermisch effect in het menselijk lichaam.
Dat er bij radar ook al vele biologische effecten kunnen ontstaan blijkt uit diverse onderzoeken van Defensie en NASA:
http://www.wirelessinfo.nl/nieuws/van-andere-media/338-schadelijke-effecten-van-rf-velden-gezien-in-rapporten-nasa-us-navy-us-air-force
Na de grootschalige introductie van microgolf-zendmasten (GSM) in de jaren 90, verschenen er echter vele wetenschappelijke onderzoeken die allerlei negatieve biologische effecten constateerden. Biologische effecten die bij stralingsniveaus ruim binnen de gestelde ICNIRP- norm worden geconstateerd.
Dit zijn effecten als: Gen-schade, DNA-schade, schade aan lichaamscellen.
Wetenschappers twijfelden openlijk aan de toereikendheid van deze ICNIRP-normen
Punten van kritiek op deze ICNIRP normen zijn o.a.:
• Normen gaan niet uit van biologische effecten die zich in het lichaam voordoen
• Normen gaan niet uit van langdurige blootstelling (> 30 minuten)
• Normen houden geen rekening met baby's, kinderen, ouderen, zieken
• Normen zijn theoretisch te simplistisch onderbouwd en doen geen recht aan alle complexe elektromagnetische processen in het lichaam, met name in de hersenen.
Vele onderzoekers wijten het ontstaan van deze biologische effecten vooral aan de extra signalen die worden bijgevoegd in de nieuwe zendtechniek van GSM/UMTS. Waar bij het uitzenden van bijv. radar één soort frequentie wordt gebruikt wordt, bij o.a. GSM/UMTS, geïntegreerd in deze microgolf een extra digitaal signaal meegezonden.
Deze digitale signalen hebben een veel lagere frequentie en zitten in dezelfde lage frequentieband die ook in het menselijk lichaam/brein gebruikt worden. Hierdoor kan er verstoring optreden in normale lichaamsfuncties en zo dus gezondheidsklachten veroorzaken.
Deze toevoeging van extra frequenties bij het microgolf signaal is voor de grootschalige introductie van deze zendtechniek nooit uitgebreid onderzocht. Dit betekent dat uitgebreid onderzoek naar de effecten van deze nieuwe zendtechniek nu pas achteraf wordt gedaan.
